ရွားရွားပါးပါးဗဟုသုတမ်ား

"ၾကခတ္ဝရာမင္းသမီးက်ိန္စာသင့္ေနေသာၿမိဳ႕နယ္"

"ဒလအမည္ရခဲ့ပံု"

ဒလ၏မူလအမည္မွာ ဍဳင္ဇလ(သံထြက္-ဒုန္/ဒံုဇလ)သည္ မြန္ေဝါဟာရျဖင့္ ေခၚေဝၚေရးသားထားျခင္းျဖစ္သည္။ ဍဳင္(ဒုန္/ဒံု)သည္ "ၿမိဳ႕"ျဖစ္ၿပီး ဇလသည္"ၾကခတ္ဝါး"လို႔အဓိပၸာယ္ရသည့္အတြက္ "ၾကခတ္ဝါးေတာမွာတည္ရိွသည္ၿမိဳ႕" ဟုဆိုရမညျဖစ္သည္။ ဒလၿမိဳ႕အနီးတြင္ "ၾကခတ္ဝရာ"အမည္ရသည့္ သမိုင္းဝင္ေရွးေဟာင္းၿမိဳ႕တည္ရိွရာေနရာရိွသည္။

ပုဂံေခတ္တြင္ ထင္ရွားခဲ့သည့္ ဒလသည္ ယခုတြံေတးၿမိဳ႕နယ္အတြင္းမွာ ပါဝင္ခဲ့သည္။ ပုဂံေခတ္က "ရာဇသႀကၤန္အမတ္ႀကီး" ကို ဘုရင္က အမ်က္ေတာ္ရွ၍ နယ္ႏွင္ဒဏ္ေပးခဲ့ရာေျမသည္ ဒလျဖစ္သည္။ ထိုကာလက ရန္ကုန္ၿမိဳ႕တည္ရိွရာ ဒဂံုသည္ တံငါရြာအဆင့္မွ်သာရိွၿပီး၊ ဒဂုန္/
ဒဂံုဆိုသည့္အမည္သည္ ေအဒီ ၁၆ ရာစုခန္႔ကမွသာ စတင္ထင္ရွားလာျခင္းျဖစ္သည္။

"စတင္အေျခခ် ျပင္သစ္မ်ား"

မိုင္းသူ(Maingthu)ေဒသကို ကုန္းေဘာင္မင္းဆက္မွ ဆင္ျဖဴရွင္(ေျမဒူးမင္း)က ျပင္သစ္တို႔အား လြတ္လပ္စြာေနထိုင္ခြင့္ ေပးသနားေတာ္မူခဲ့သျဖင့္ ျပင္သစ္တို႔က ဒလမွာ သေဘၤာက်င္းစတင္တည္ေဆာက္ခဲ့သည္။ ထိုေၾကာင့္ ဒလအမည္ႏွင့္ပတ္သက္၍ "A History of Rangoon" စာအုပ္ႀကီးမွာ ပါေမာကၡ B.R Pearn မွတ္တမ္းတင္ေပးထားသည္မွာ "Place-Three Place names of Rangoon Derive from the British occupation-(1) The name Dalla.... as applied to Maingthu became comfrimed"ဟု မိုင္းသူမွေန ဒလအျဖစ္ နယ္ခ်ဲ႕ၿဗိတိသွ်မ်ားက သတ္မွတ္ခဲ့သည္ျဖစ္သည္။
ထို႔အတူ ဒလ၏တည္ေနရာကို ဒလဟုစတင္ေခၚဆိုခဲ့သည္ကို "A cross the river lay the town of Maingthu where now Dalla stands Maingthu came to be called as Dalla, as early as 1795" ဟု ခရစ္သကၠရာဇ္ ၁၇၉၅(ေကာဇာသကၠရာဇ္-၁၁၅၇)မွ မိုင္းသူမွ ေျပာင္းလဲေခၚဆိုခဲ့သည္။

"တံတားအိမ္မက္ႏွင့္ ဒလၿမိဳ႕နယ္"

အဂၤလိပ္နယ္ခ်ဲ႕ေခတ္က "The New Burma" စာအုပ္၊ Rangoon က႑တြင္ ဒလႏွင့္ပတ္သက္၍ ေဖာ္ျပထားသည္မွာ "Opposite Rangoon is the thin village of Dalla. Visionaries Predict that Rangoon will have to build a bridge to Dalla, if it Doesn't a bridge to Dalla is as logical for a city of Rangoon standing as a keel for a boat or a Lace for a Shoe" ရန္ကုန္၏ မ်က္ႏွာခ်င္းဆိုင္မွာ ဒလေက်းရြာရိွသည္။ ေရွ႕ျဖစ္ေဟာ အၾကားအျမင္သမားမ်ားသည္ ရန္ကုန္ႏွင့္ဒလကို တံတားထိုးေပးမည္ဟု ေဟာကိန္းထုတ္ခဲ့ၾကသည္။ တံတားမျဖစ္မေနထိုးေပးသင့္သည့္ အခ်က္မွာ ရန္ကုန္ႏွင့္ဒလသည္ ေလွတစ္စင္းႏွင့္ေလွဝမ္း၊ ရွဴးဖိနပ္ႏွင့္ႀကိဳးလိုျဖစ္ေနသည္။ ဟုေမွ်ာ္မွန္းေရးသားထားသည္။

သို႔ေသာ္ နယ္ခ်ဲ႕အဂၤလိပ္မ်ားသည္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ကို စတင္က်ဴးေက်ာ္သိမ္းပိုက္ခဲ့သည့္ ၁၈၅၂ခုႏွစ္၊ ဒီဇင္ဘာလ ၂၀ ရက္ေန႔မွ ျမန္မာႏိုင္ငံေတာ္အလံလႊင့္တင္ၿပီး ယူနီယံဂ်က္ကိုေအာက္ခ်ခဲ့သည့္ ၁၉၄၈ခုႏွစ္၊ ဇန္နဝါရီလ ၄ ရက္ေန႔အထိ(၉၅ႏွစ္ႏွင့္ ၁၄ရက္ၾကာ) အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ေသာ္ျခားလည္း လိႈင္ျဖစ္(ရန္ကုန္ျမစ္)ကူးတံတားတစ္စင္းေတာင္မွ် မတည္ေဆာက္ေပးႏိုင္ခဲ့ေခ်။

"ဒလၿမိဳ႕နယ္မွ ရပ္ကြက္ႏွင့္ လမ္းအမည္ဆန္းမ်ား"

ျမန္မာဘုရင္မ်ားလက္ထက္က ေတာင္ဘက္အစြန္ခံတပ္ၿမိဳ႕ျဖစ္ခဲ့သည္အျပင္ နယ္ႏွင္ဒဏ္အေပးခံမွဴးႀကီးမတ္ရာေတြကို ပို႔လႊတ္ခဲ့ရာအရပ္ ဒလသည္ မုတ္ကၽြန္းတြင္ ပါဝင္ခဲ့ၿပီး မုတ္ကၽြန္းစား ဒလၿမိဳ႕ေတာ္ဝန္ ဦးေထာ္ေလး၊ ဒလၿမိဳ႕ေတာ္ဝန္ ဦးပသီ၊ ဒလၿမိဳ႕ေတာ္ဝန္ မဟာမင္းလွရာဇာေက်ာ္ေခါင္စသည္သူမ်ားသည္ ဒလၿမိဳ႕ကို အစဥ္အဆက္အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ၾကသည္။ သေဘၤာက်င္းကအစ ဒလကလို႔ ဆိုစမွတ္ျပဳရတာကေတာ့ ျပင္သစ္တို႔က မိုင္းသူ(ခ)ဒလတြင္ သေဘၤာက်င္း စတင္တည္ေဆာက္ခဲ့ၾက၍ ျဖစ္သည္။

ကိုလိုနီေခတ္တြင္ ဒလသည္ ဟံသာဝတီစီရင္စုနယ္ ၁၄စုတြင္ပါဝင္ခဲ့သည္။ လြတ္လပ္ေရးရၿပီးကာကလတြင္ ဒလတိုက္နယ္ (Circle) ျဖစ္လာျပန္သည္။ ဒလတိုက္နယ္မွ ရပ္ကြက္၊ေက်းရြာႏွင့္ လမ္းအမည္မ်ားသည္ မြန္ဘာသာႏွင့္ေခၚေဝၚသည့္ ကမာကဆစ္(ကမာ=ေရကန္၊ကဆစ္=ခ်ဥ္ေပါင္) ခ်ဥ္ေပါင္ကန္၊ကမာကသြယ္၊ကမာေအာင္ေခ်ာင္း၊ဆာပါေခ်ာင္ အမည္မ်ားရိွသလို အိႏိၵယအမည္ျဖင့္ေခၚေဝၚေသာ အာရကန္ေျမဈ က်ိဳလယာ ဘတ္စတီ(Busti=အစု)၊ အူဒရာဘတ္စတီ၊ ပေတးေျမကြက္၊ မိုဝါးပိြဳင့္၊ ပိုက္ဆြဲကေလး၊ ရယ္ဒီယားရြာစတာေတြအျပင္ (၆)နံပါတ္ရြာ၊ ၁၁-၁၄ ဆန္စက္ေျမ (king's bank) ရြာ(ယခုသမၼတကမ္းေျခ/ရပ္ကြက္) အိုင္အက္စ္မီးေသြးရံု၊ ေညာင္ကုန္းႏွင့္တြံေတးလမ္းရပ္ စသည္မ်ားျဖစ္သည္။

"ဒလၿမိဳ႕နယ္၏ ဖြံ႕ၿဖိဳးမႈအစုစု"

ရန္ကုန္ႏွင့္ ျမစ္ကူးေခ်ာင္းျခားျဖစ္ျခင္း၊ PH7 အဆင့္မီသည့္ေရသန္႔သန္႔ကို က်ိန္စာေၾကာင့္ဟုမိရိုးဖလာ ဆိုခဲ့သည္မွာ ဒလ၏အတိတ္ကျဖစ္ရပ္ေတြျဖစ္သည္။

၁၉၇၄ခုႏွစ္စနစ္သစ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးကာလတြင္ ဒလကို ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ေတာ္စည္ပင္သာယာေရးေကာ္မတီနယ္နမိတ္အတြင္း စာရင္းသြင္းကာ ေတာင္ပိုင္းခရိုင္တြင္ပါဝင္လာၿပီး၊ ၿမိဳ႕နယ္အက်ယ္အဝန္းသည္ (၁၀.၉၃)မိုင္၊ ေက်းရြာ၊ရပ္ကြက္ ၂၃ ခုျဖင့္ဖြဲ႕စည္းထားသည္။
ယခင္က ဒလႏွင့္ရန္ကုန္ကို သဗၺန္ျဖင့္သာကူးခဲ့ၾကေသာ္လည္း ယခုအခါမွာ"ဇက္ကူးတို႔"သေဘၤာမ်ားျဖင့္ပန္းဆိုးတန္းဆိပ္ကမ္းမွေနသြားလာႏိုင္လာသည္။ ဒလၿမိဳ႕နယ္သည္ဧရာဝတီတိုင္း၊ေဒးဒရဲႏွင့္ဖ်ာပံုတို႔မွေနတစ္ဆင့္ ေမာ္ေတာ္ယာဥ္ႏွင့္ဝန္းပတ္သြားလာႏိုင္သည့္ တံခါးေပါက္ျဖစ္လာသလို တြံေတးကိုသြားခ်င္လွ်င္လည္း ဒလမွသြားႏိုင္သည္။

ေခတ္အဆက္ဆက္မေသာက္သံုးခဲ့ရသည္ေရၾကည္၊ေရသန္႔ကို ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ေတာ္စည္ပင္သာယာေရးေကာ္မတီက ရန္ကုန္ေပါက္မွတစ္ဆင့္ေရပိုက္သြယ္တန္းေပးခဲ့ေသာေၾကာင့္ ေသာက္သံုးေရရေနၿပီျဖစ္သည္။ ရာဇသႀကၤန္ရပ္ကြက္၊ ဗညားဒလရပ္ကြက္ စသည္မ်ိဳးခ်စ္စိတ္ဓာတ္ထက္သန္ထက္ျမက္ေစမည့္ရပ္ကြက္မ်ားႏွင့္ဝန္းရံကာ ေက်ာင္းစု(တာႀကီး)အထိၿမိဳ႕ကြက္က်ယ္ဝန္းလာသည္။

သေဘၤာဆိပ္အတက္ ကမ္းထိပ္တြင္တည္ရိွေနသည့္နာရီစင္သည္ ဒလ၏အမွတ္အသားျဖစ္သကဲ့သို႔ သက္တမ္းၾကာရွည္ေနၿပီျဖစ္သည္ ဒလသေဘၤာက်င္းသည္ ကုန္တင္၊ဆီတင္၊ခရီးသည္တင္ေရယာဥ္မ်ားအသစ္တည္ေဆာက္၊ ျပဳျပင္မြမ္းမံ၊ အပိုပစၥည္းအသစ္ေတြပါ တီထြင္ထုတ္လုပ္လ်က္ရိွကာ ရန္ကုန္ကို ေရလမ္းခရီးအတြက္အက်ိဳးမ်ားစြာ ေထာက္ပံ့လ်က္ရိွေၾကာင္းျဖစ္ပါသည္။

Ref: ေမာင္ျမတ္မြန္(ဆူးေလ)၊ ၿမိဳ႕ေတာ္သတင္း။